โรคที่เกิดจากแฟลกเจลเลต - Afican trypanosomiasis

3. โรคนอนหรือโรคเหงาหลับ (Afican trypanosomiasis, Sleeping sickness)
สาเหตุ

       เกิดจาก เชื้อปาราสิต มีชื่อว่า Trypanosoma gambiense มีแมลง tsetse fly เป็นพาหะนำเชื้อ

การระบาดวิทยา

       

       โรคนี้ เกิดเฉพาะ บริเวณเขตร้อน ของทวีปอัฟริกา ตั้งแต่ ภาคใต้ของ ทะเลทรายซาฮาร่า ไปจนจรด ภาคเหนือของ ประเทศแองโกลา โรดีเซีย และ โมแซมบิค

วงจรชีวิต

วงจรชีวิตของ Trypanosomiasis
ที่มา : http://www.cdc.gov/dpdx/trypanosomiasisAfrican/ (12 Jul 2014)

       แมลง tsetse กัดคนทำให้ metacyclic trypomastigotes เข้าสู่กระแสเลือดคน เชื้อปรสิตจะเข้าสู่ระบบน้ำเหลือง body fluids ต่างๆ มีการแบ่งตัว และเพิ่มจำนวน ระยะtrypomastigotes ออกมาใน กระแสเลือดคน เมื่อแมลง tsetse กัดคน trypomastigotesจะเข้าไปเพิ่มจำนวนใน mid-gut และ hind-gutในลำไส้ของแมลง แล้วเปลี่ยนแปลงรูปร่างเป็น procyclic trypomastigotes ซึ่งจะแบ่งตัวจำนวนมาก แล้วเคลื่อนที่เข้าสู่ต่อมน้ำลาย ปรสิตจะเปลี่ยนแปลงรูปร่างเป็น epimastigote ซึ่งเพิ่มจำนวนได้อีกในต่อมน้ำลาย เมื่อหยุดแบ่งตัวแล้ว epimastigote เปลี่ยนไปเป็น metacyclic trypomastigotes พร้อมที่จะเข้าสู่กระแสเลือดคน

Trypanosoma brucei ssp. in a thin blood smear stained with Giemsa.
ที่มา : http://www.cdc.gov/dpdx/trypanosomiasisAfrican/gallery.html (12 Jul 2014)

Tsetse flies

       เป็นแมลงวันขนาดกลาง (6-15 ม.ม.) สีน้ำตาลเข้ม ปากเป็นแบบ piercing sucking ชี้ไปด้านหน้า

(forwardly projecting proboscis) หนวดมี 3 ปล้อง arista มีขนอยู่ด้านบน เส้นปีกมีลักษณะเหมือนมีดหั่นเนื้อ (Butcher's knife) tsetse fly พบเฉพาะในทวีปแอฟริกา ซึ่งมีพบอยู่ 23 species แมลงวันชนิดนี้ทั้งตัวผู้และตัวเมียดูดเลือดเป็นอาหาร ตัวเมียออกลูกเป็นตัว

ลักษณะของแมลงวัน tsetse ตัวเต็มวัย
ที่มา : http://naruhodo321.exteen.com/20130110/entry (12 Jul 2014)

วงจรชีวิตของแมลง

       วงจรชีวิตของแมลงวัน tsetse นี้ มีลักษณะเฉพาะซึ่งแตกต่างจากแมลงวันชนิดอื่นโดยสิ้นเชิง กล่าวคือ หลังจากผสมพันธุ์ ตัวเมียจะเก็บสเปิร์มไว้ในถุงเก็บสเปิร์ม (spermatheca) ตัวเมียจะตกไข่ทีละฟองไข่จะผสมกับสเปิร์มที่เก็บไว้ แล้วจะฟักและเจริญเป็นตัวอ่อนในมดลูกโดยตัวอ่อนจะใช้ปากดูดกินอาหารจากผนังมดลูกและ posterior spiracle จะเปลี่ยนแปลงเป็นอวัยวะที่เรียกว่า polypneustic lobe ซึ่งจะโผล่ออกมาจากอวัยวะสืบพันธุ์ของแมลงวันตัวเมีย เพื่อให้ตัวอ่อนได้รับอากาศเมื่อตัวอ่อนโตเต็มที่จะเข้าระยะดักแด้ ซึ่งไม่ต้องการอาหารอีกต่อไปตัวเมียจะออกลูกมาเป็นระยะดักแด้นี้ ตัวอ่อนใช้เวลาประมาณ 2 สัปดาห์เพื่อเจริญเป็นดักแด้ และดักแด้ใช้เวลา 2-3 สัปดาห์ จึงเจริญเป็นตัวเต็มวัย

ตัวเมียออกลูกได้ประมาณ 6-12 ตัว ตลอดวงชีวิตของมัน

พยาธิสภาพ

       เมื่อ Trypanosoma cruzi เข้าสู่ เซลล์และเนื้อเยื้อ จะมี 2ระยะ คือระยะเฉียบพลัน จะมีการอักเสบ บวมแดง บริเวณรอยแผล หรือนูนขึ้นมา เรียกว่า chagoma พร้อมๆกับปรสิตเข้าไปในทุกอวัยวะของร่างกาย ทำให้ มีการทำลายเซลล์และอวัยวะต่าง ๆที่ปรสิตเข้าไปอยู่เกิดการอักเสบ มีให้ตับและม้ามโต ต่อมน้ำเหลืองโต มีการอุดตันของ RE system มีไข้สูง ส่วนระยะเรื้อรัง จะมีอาการหลังติดเชื้อประมาณ 2-4 เดือน หรืออาจไม่มีอาการ โดยจะแสดงอาการเมื่อปรสิตเข้าไปที่กล้ามเนื้อหัวใจ จะมีอาการกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ เลือดไปเลี้ยงหัวใจไม่พอ หัวใจล้มเหลว และตายในที่สุด นอกจากนี้ปรสิตยังเข้าปมประสาทต่าง ๆ เช่นระบบย่อยอาหาร ซึ่งจะทำให้การย่อยอาหารและการขับถ่าย ผิดปกติ

อาการและอาการแสดง
       ผู้ป่วย ที่ถูกแมลง tsetse fly กัด จะเกิด ตุ่มแข็ง สีแดง และเจ็บที่ ผิวหนัง ขนาด เส้นผ่าศูนย์กลาง ประมาณ 3 ถึง 4 เซนติเมตร ต่อมา แตกเป็น แผล เรียกว่า trypanosomal chancre พร้อมกับ ต่อมน้ำเหลือง บริเวณ ใกล้เคียง อักเสบ ซึ่งจะ ดีขึ้น ภายในเวลา 1-2 สัปดาห์ จากนั้น จะพบเชื้อ ในกระแสเลือด โดยผ่านทาง ท่อน้ำเหลือง ระยะนี้ ผู้ป่วยมี ไข้สูง ปวดศีรษะ เบื่ออาหาร ร่างกาย ซูบผอม อ่อนเพลีย ไม่มีแรง เซี่องซึม เหงื่อออก มากกว่า ปกติ และ ต่อมน้ำเหลือง ทั่วไปตาม ร่างกายโต โดยเฉพาะ บริเวณคอ (posterior cervical glands) เรียกว่า Winter-bottom's sign อาการ ดังกล่าว เป็นๆหายๆ ผู้ป่วย ส่วนมาก ซีด เม็ดเลือดขาว ต่ำ ภูมิต้านทานชนิด IgM สูงกว่า IgG ประมาณ 3:1

การวินิจฉัย 

1. เจาะเลือด ทำ thick film สำหรับย้อมสี

2. เจาะเลือดใส่หลอดแก้วที่เคลือบ heparin แล้วนำไปปั่นด้วยความเร็วสูง นำ buffy coat ที่ได้มาตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์

3. ใช้วิธี anion exchange column โดยผ่านเลือดลงสารเกาะอิออน เม็ดเลือดจะติดอยู่กับ columnปรสิตจะหลุดออกมา

4. ตรวจปรสิตใน ต่อมน้ำเหลือง ไขกระดูก น้ำไขสันหลัง

5. ตรวจทางน้ำเหลืองวิทยา ELISA technic immunofluorescence technic 

การรักษา 

       ยังคงเป็นเทคโนโลยีจากอดีต คือการใช้ยาที่เป็นอนุพันธ์ของสารหนู (arsenic) ฉีดเข้าไปในกระแสเลือด ซึ่งนอกจากจะทำให้คนไข้เจ็บปวดรวดร้าว และยังอาจทำให้ถึงตายได้เช่นกัน 

ภาวะแทรกซ้อน 

       กล้ามเนื้อหัวใจ อักเสบจากเชื้อ trypanosome ทำให้ หัวใจ เต้นเร็ว ความดันต่ำ และเกิดภาวะ หัวใจล้ม หรือพบ การอักเสบ ของไต ทำให้เกิด membranoproliferative glomerulonephritis ได้ นอกจากนี้ เมื่อเชื้อไป ที่สมองทำให้ มีอาการ เซื่องซึม มีพฤติกรรม ผิดปกติ และง่วงนอน ซึ่งเป็นที่มา ของชื่อโรค African sleeping sickness 

การป้องกัน

1.ย้ายไปอยู่ในถิ่นที่ปลอดภัย หรือรักษาคนในหมู่บ้านให้หาย

2.ฆ่า wild amimal host ที่ tsetse fly กินเลือด

3.ทำลาย bug โดยใช้ ยาฆ่าแมลง

4.ปรับปรุงบ้านไม่ให้เหมาะสมต่อการสืบพันธุ์ของแมลงพาหะ

5.ตรวจเลือดบริจาคและฆ่าเชื้อก่อนถ่ายเลือด

6.ให้ความรู้แก่ประชาชน เกี่ยวกับ triatomide bug ในแง่ของการนำเชื้อและกระจายโรค